کود پسته یکی از مهمترین عوامل موثر در افزایش کیفیت و کمیت محصول پسته میباشد. این کود حاوی مواد مغذی ضروری برای رشد و نمو درختان پسته است. در ادامه به شرح جزئیات بیشتری درباره این کود میپردازیم:
کود پسته معمولا از ترکیب مواد آلی و معدنی تشکیل میشود. مواد آلی موجود در آن مانند کود حیوانی یا کمپوست، منجر به بهبود ساختار خاک و افزایش رطوبت میگردد. از طرفی، مواد معدنی نظیر نیتروژن، فسفر و پتاسیم برای تامین نیازهای غذایی گیاه ضروری هستند.
استفاده از کود پسته باعث تقویت سیستم ریشه درختان، افزایش طول عمر و مقاومت آنها در برابر آفات و بیماریها میشود. علاوه بر این، باعث افزایش میزان گلدهی، تشکیل بهتر میوه و در نهایت افزایش عملکرد محصول پسته میگردد. قبل از تعریف و بررسی کامل کود پسته بیاید ابتدا به خود پسته بپردازیم:
کود پسته چیست؟
با توجه به تعریف کود که به مجموعه موادی ( چه با منشاء آلی و طبیعی و چه با منشاء شیمیایی) گفته می شود که باعث تقویت رشد گیاهان و بهسازی شرایط خاک بستر کشت و تامین عناصر غذایی مورد نیاز گیاه می شود. از این رو هر ماده کودی که به درختان پسته داده شود، چه به صورت چالکود، همراه با آب آبیاری، محلول پاشی برگی، و …. کود پسته گفته می شود. کوددهی به درختان پسته متناسب با نیازهای غذایی این درخت بوده و با توجه به آزمون خاک باغ تحت کشت پسته، نیازهای غذایی درختان پسته به عناصر ماکرو و ریزمغذیها، شرایط آب و هوایی و محیطی منطقه ایجاد باغ پسته، مدیریت تلفیقی آبیاری و کنترل آفات و امراض و …. متفاوت خواهد بود.
بهترین کودها برای پسته؟
بهترین کود برای درختان پسته در واقع کودی است که طیف گستردهای از عناصر غذایی مورد نیاز این درخت را شامل شود. با توجه به اینکه درخت پسته در هر مرحله از رشد و باردهی به عناصر غذایی و معدنی متفاوتی نیاز دارد، به همین جهت بهترین کود برای پسته کوی خواهد بود که عناصر مورد نیاز درخت را در زمان مناسب و مورد نیاز درخت در اختیار آن قرار دهد.
اولین قدم در تهیه و تجویز بهترین کود برای درختان، انجام آزمون خاک از خاک تحت کشت درختان است. نتایج ارائه شده در آزمون خاک بهترین راهنما جهت تشخیص کمبود و یا بیشبود عناصر غذایی است. این نتایج در ارائهی یک دستورالعمل صحیح، موثر و البته علمی و کارشناسی شدهی کودی بسیار راهگشا خواهد بود.
طیف وسیع نیازهای غذایی درختان پسته باعث میشود که کود مناسب برای این گیاه علاوه بر عناصر غذایی ماکرو و اصلی، شامل عناصر غذایی میکرو و ثانویه باشد.
شایان ذکر است که کود آلی مایع غنی شده NKS+ رویش سبز مخصوص درختان پسته، حاوی عناصر آلی نظیر: نیتروژن، پتاسیم، گوگرد، کربن آلی، هیدروژن، اکسیژن و …. است. و همچنین این کود به جذب سایر عناصر غذایی مانند: روی، آهن، مس، فسفر، کلسیم، منگنز، بر، منیزیوم و …. از طریق مکانیسم کیلیت کنندگی تیوسولفاتها و پلی سولفیتهای موجود در کود کمک میکند. این مواد میتوانند فعالیتهای میکروارگانیسمهای خاک و اثر کود در میوهدهی را بهبود دهند. کودهای آلی غنی شده رویش سبز با افزایش انحلال عناصر غذایی ماکرو و میکرو نیاز مصرفی گیاهان به این عناصر را تامین میکنند. پتاسیم در بین عناصر غذایی به خاطر متحرک بودن و حلالیت در بافت های گیاهی عنصر متمایزی به حساب می آید. کودهای آلی رویش سبز حاوی عناصر آلی و گوگرد محلول می باشد و باعث افزایش عملکرد در سه بخش مهم یعنی تقویت گیاهان، دفع آفات، امراض،کنترل قارچها و نیز اصلاح خاک می شود.
به طور کلی باید بیان داشت که تغذیه و کوددهی از مهمترین پارامترهای تاثیرگذار در سلامت و ثمردهی درختان پسته است. البته عوامل دیگر از جمله مبارزه با آفات و امراض گیاهی، جلوگیری از ایجاد انواع تنشهای محیطی و دمایی و آب و هوایی، راندمان صحیح و بهینهی آبیاری، و ….. حتما در داشتن یک درخت سالم و به دنبال آن محصول سالم و پربار موثر هستند.
عواملی که در افزایش راندمان کوددهی و برنامه غذایی در درختان پسته موثر هستند شامل:
- عدم کوددهی در مدت زمان خواب درختان پسته که عمدتا در بیشتر مناطق در اواسط فصل پاییز تا اواسط زمستان میباشد. زیرا در این بازه زمانی توانایی جذب عناصر غذایی توسط درخت کم بوده و بهرهبرداری مناسبی از کوددهی انجام نمیشود.
- با شروع فعالیت درختان پسته در اوایل اسفند ماه، کوددهی به درختان آغاز شده و توصیه به مصرف کودهای فسفر بالا و سایر عناصر غذایی ماکرو مورد نیاز درخت میشود.
- محلول پاشی فروت ست ( عمدتا شامل عناصر غذایی ازت، روی و بور و …. ) در آغاز فصل بهار حتما توصیه میشود.
- کودهای حاوی مقادیر بالای پتاسیم، بور، روی و هیومیک اسید در ماههای اوج فعالیت درختان که عمدتا در فصل تابستان است، توصیه میشود.
- پس از برداشت محصول، به منظور تقویت درختان پسته برای فصل رشد بعدی و همچنین مقاومت درخت در برابر سرمازدگی و سایر تنشهای محیطی، حتما کوددهی انجام شود.
انواع روشهای کوددهی به درختان پسته:
روشهای مرسوم در کوددهی به درختان پسته عمدتا 3 روش زیر هستند:
کوددهی همراه با آب آبیاری
در این روش با جذب بهتر و سریعتر عناصر از طریق ریشهها، گیاه بیشترین میزان مورد نیاز خود را از عناصر غذایی موجود در کود خواهد داشت و میتواند این عناصر غذایی را به راحتی از ریشه به اندامهای فوقانی هدایت کند.
محلول پاشی بر روی برگ
در مواقعی که باید عناصر غذایی خاصی و در زمان اندک در اختیار گیاه قرار بگیرد از روشهای محلولپاشی استفاده میشود. همچنین عموما سمپاشیها و مبارزات با آفات و امراض گیاهی نیز به روشهای محلولپاشی انجام میشود.
روش چالکود
همان روش کوددهی خاکی است. که با هدف تقویت خاک بستر رشد درختان پسته و جذب طولانیتر عناصر غذایی توسط ریشه انجام میشود، در این روش در قسمت سایه انداز درخت با حفر چالههایی کودهای عموما جامد را چال کرده تا درخت در دراز مدت از تجزیه عناصر غذایی موجود در کود استفاده کند.
جدول کوددهی پسته و مقدار مصرف کود در درختان پسته
کود آلی مایع غنی شده NKS + رویش سبز، مخصوص درختان پسته حاوی گوگرد، پتاسیم، نیتروژن، ماده آلی میباشد. کوددهی درختان پسته با استفاده از کودهای آلی مایع غنی شده NKS+ رویش سبز فواید زیر را به دنبال دارد:
- تامین برخی عناصر مورد نیاز پسته به ویژه گوگرد، پتاسیم، نیتروژن و کربوهیدرات ها و نیز افزایش جذب ریزمغذی ها.
- افزایش مقاومت پسته در برابر تنش های محیطی.
- مصرف کودهای آلی مایع غنی شده رویش سبز در درختان پسته، مصرف سموم را تا 90 درصد کاهش می دهد.
- تقویت بنیهی گیاه، بهبود جوانه زنی، افزایش اندام های هوایی و نیز افزایش حجم ریشه درختان پسته.
- کود آلی مایع غنی شده رویش سبز در افزایش مقاومت درختان پسته به بیماری، آفات و امراض گیاهی، خشکی، سرمازدگی و سایر تنش های محیطی نقش موثری دارد.
- کود آلی مایع غنی شده رویش سبز با حضور کربن اکتیو و گوگرد محلول، در تعدیل و کاهش PH خاک موثر بوده و کاهش اثرات سوء شوری منابع آب و خاک را در پی دارد.
- این کود باروری خاک را افزایش می دهد ( ملاک باروری خاک تولید بالا و با کیفیت محصول است) و مواد آلی از مهمترین فاکتورهای افزایش باروری و حاصلخیزی خاک به شمار میآید.
- گوگرد در ساختمان اسیدهای آمینه و تولید پروتئین نقش حیاتی داشته، و افزایش عملکرد محصول درختان پسته از طریق وجود گوگرد در ساختمان اسیدآمینه و تولید ویتامین و پروتئین در گیاه انجام میگردد.
نکته: کودهای آلی مایع غنی شده رویش سبز مخصوص درختان پسته هم با آب آبیاری و هم به روش محلول پاشی قابل استفاده است و توصیه می شود در دماهای بیشتر از 30 درجه سانتی گراد برای محلول پاشی دز مصرفی کود نصف گردد.
جدول مقدار و زمان استفاده از کود آلی مایع غنی شده رویش سبز مخصوص پسته
زمان مصرف | مقدار مصرف در هکتار | نحوه مصرف |
یخ آب زمستانه | 40 لیتر | همراه با آب آبیاری |
آب استارتر
( قبل از عید) |
40 لیتر | همراه با آب آبیاری |
اردیبهشت ماه | 40 لیتر | همراه با آب آبیاری |
تیر ماه | 40 لیتر | همراه با آب آبیاری |
بعد از برداشت محصول | 40 لیتر | همراه با آب آبیاری |
اوایل اردیبهشت ماه | 3 لیتر در 1000 لیتر آب | محلول پاشی برگی |
نکته مهم:
- مقادیر مصرفی قید شده در جدول برای درختان پسته بالای 10 سال است. برای کوددهی درختان زیر 10 سال مقدار مصرفی کود در هر مرحله نصف شده و مقدار 20 لیتر در هکتار همراه با آب آبیاری می باشد.
- کود NS ( نیتروژن و گوگرد ) یکی دیگر از کودهای آلی مایع غنی شده رویش سبز می باشد، این کود نیز برای درختان پسته قابل استفاده می باشد با این تفاوت که از این کود فقط در مرحله یخ آب زمستانه می توان استفاده کرد. کود آلی مایع NS به هیچ عنوان نباید محلول پاشی برگی شود.
حالا بیاید کمی با خود پسته آشنا شویم.
پسته چیست؟
گیاه پسته با نام علمی (Pistacia vera L) گياهی نيمه گرمسيری از خانواده آناکاردیاسه (Anacardiacae) میباشد، شکل ظاهری آن به صورت درخت کوچکی است که در خاورمیانه و آسیای مرکزی به صورت گسترده رشد میکند.
ايران یکی از مهمترين صادرکنندگان پسته است بهطوریکه سطح زیرکشت باغهای پسته ایران بیش از 316000 هکتار (توليد سالانه حدود 240 هزار تن پسته خشک) میباشد. (آمارنامه کشاورزی، 1394). بر اساس آمار دفتر مرکزی انجمن پسته ایران واقع در استان کرمان پیش بینی میشود که از سال 1402 با افزایش چشمگیر درصد تولید پسته در کشور روبه رو باشیم. و این موضوع باعث تثبیت نام کشور ایران در زمرهی بزرگترین تولیدکنندگان پسته در بین کشورهای جهان خواهد شد.
کشور ایران یکی از رویشگاههای اصلی پسته در جهان بوده و هماکنون نیز جنگلهای وسیع پستههای خودرو در شمال شرق ایران مورد بهره برداری قرار میگیرند. ( دومین همایش ملی پسته ایران، 1397).
علاوه بر این در بسیاری از استان های کشورمان سطح زیر کشت باغات پسته بسیار زیاد بوده و این استانها در کشت این محصول بسیار موفق عمل میکنند. استانهایی نظیر: کرمان، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، سمنان، مرکزی، یزد و ….. .
گونه های گیاه پسته عمدتا با آب و هوای گرم و خشک و زمستانهای سرد سازگاری دارند. موارد کشت گونههای پسته متنوع است، برخی گونهها برای مصارف خوراکی از مغز پسته، برخی دیگر هم به عنوان پایه تکثیر و برخی که همان درختان نر هستند به منظور تامین گرده در فرایند گرده افشانی کشت میشوند. در درختان پسته، شاخههای جانبی ثمر میدهد و با توجه به عمر طولانی درختان پسته دورهی باروری این درخت میتواند بسیار بلند مدت باشد.
پدیدهی سال آوری در درختان پسته
با بالغ شدن درختان پسته ( عموما 10 سالگی به بعد ) الگوهای ثمردهی در این درختان متفاوت میشود، به این معنی که در یک سال درختان ثمردهی بالا و قابل توجهی داشته و در سال بعد ثمردهی کمتری دارند. که این پدیده را سال آوری درختان پسته مینامند.
پدیده سال آوری به چه عوامل بسیاری بستگی دارد؟
تغییرات فیزیولوژیک در هنگام گلدهی و تأثیر این تنش ها در تشکیل میوه، تجمع کربوهیدرات، میزان جذب نور توسط درخت، شیوههای هرس مورد استفاده در باغ، برنامه غذایی و کوددهی، تاثیرگذاری آفات و بیماریهای گیاهی، تنشهای محیطی و آب و هوایی و …. . درختان پسته هم به صورت دوپایهای و گاها به صورت تک پایه هم وجود دارند. گلهای نر و ماده در فصل بهار و قبل از ظهور برگها به صورت خوشه رشد کرده و آماده گرده افشانی میشوند. عموما گردهافشانی درختان پسته به وسیله باد بوده اما گاها پیش میآید که به علت گرده افشانی ناقص در باغات و یا کم بودن تعداد درختان نر، باید از روشهای مصنوعی جهت گرده افشانی استفاده کرد. در روش های مصنوعی باغداران عموما با قرار دادن یک شاخه دارای خوشههای گردهی نر در یک ظرف آب و نصب آن در کنار خوشههای ماده، به عمل گرده افشانی کمک میکنند. شایان ذکر است معمولا در شرایطی که در هر هکتار باغ پسته تعداد درختان نر کمتر از 25 ( درخت نر مناسب ) باشد، باید اقدام به گرده افشانی مصنوعی کرد. ( منظور از اصطلاح درخت نر مناسب، درختی است که از نظر زمان گلدهی دقیقا برابر با زمان گلدهی درختان ماده باشد). به صورت استاندارد در باغات و بسته به مساحت باغ از نسبت 1 به 8 تا 1 به 24 ( به ازای هر 24 درخت ماده، یک درخت نر) میتوان استفاده کرد.
البته در سالیان اخیر روشهای نوین جهت بارور ساختن درختان ماده و انجام کامل فرایند گرده افشانی مورد استفاده قرار گرفته است که ایجاد میدان مغناطیسی و گرده افشانی الکترواستاتیکی یکی از این روشها میباشد. در شرایط آب و هوایی مناسب توسط ماشین آلات مخصوص، یک میدان الکتریکی ضعیف بین بار منفی القا شده در سطح گیاهان و بار مثبت موجود در هوا، به وجود میآید. این میدان در اطراف نقاط ( مثلا کلاله) بزرگ تر شده و اگر مثلا دانههای گرده پراکنده شده توسط باد بار الکتریکی داشته باشند، نیروی الکتراستاتیک میتواند بر جذب گرده تاثیر بگذارد. (شایان ذکر است این روش در ایران مرسوم نبوده و مورد استفاده قرار نمیگیرد و کارایی آن در سطح جهانی در حال آزمایش است). بعد از انجام عمل گرده افشانی پوسته ها بارور میشوند و کم کم بزرگ شده تا در مرحله بعد هسته شروع به رشد کرده و بتواند پوسته را پر کرده و بشکافت و پسته خندان و بالغ شود. معمولا فصل رسیدگی پسته در اوایل پاییز بوده و با توجه به آب و هوای منطقه زیر کشت، بعد از نشانه های رسیدگی پسته ها میتوان برداشت محصول را آغاز نمود.
خاکی که درخت پسته در آن کشت میشود باید دارای بافت سبک و قابلیت نفوذپزیری بالایی باشد به این علت که ریشههای درختان پسته تا عمق زیادی قابلیت رشد و نفوذ را دارند. از این رو درختان پسته عموما مقاومت بالایی در زمستانهای سرد و طولانی دارند و هر چه ریشهها رشد بهتری داشته باشند، درخت مقاوم تر و پربارتر خواهد بود. درختان پسته به صورت کلی عمر طولانی دارند و در شرایط مطلوب و دور از تنشهای محیطی شدید گاها تا 300 سال میتوانند زنده بمانند. به طور کلی درخت پسته بومی مناطقی با آب و هوای گرم و خشک و دارای زمستان های متعادل است. و در آب و هواهای مرطوب و سرد توانایی رشد و ثمردهی خوبی ندارد.
آفات مهم درختان پسته
درختان پسته نیز همچون سایر درختان میزبان آفات بسیاری است، که باید در زمان مناسب شناسایی و مبارزه با آنها انجام گیرد. در غیر این صورت ممکن است خسارات زیادی را به محصول پسته وارد کند. در موارد زیر به بررسی برخی از مهمترین آفات درختان پسته میپردازیم:
پسیل پسته: یکی از مهمترین آفات درختان پسته است که به شیره خشک نیز معروف است. پسیل که یک حشره کوچک است شیره درختان را توسط اندامهای مکنده دهانی خود مکیده و از منابع پروتئین گیاه استفاده میکند و با این کار باعث پوک شدن پسته میشود. همچنین با ایجاد لکههایی بر روی برگها، باعث ریزش برگ و نهایتا کوچک ماندن دانه های پسته و عدم یکنواختی رشد دانه های پسته میشود. کودهای آلی مایع غنی شده NKS+ رویش سبز مخصوص درختان پسته به علت دارا بودن مواد آنتی پسیل و همچنین ترکیبات گوگردی از حمله این آفت به درختان پسته و خسارات احتمالی آن جلوگیری میکند.
کپک پودری درخت پسته: کپک پودری یا همان سفیدک پودری، عامل ایجاد لکههای سفید تا قهوهای رنگ در قسمتهای پایینی برگها بوده و نقطه آسیب این آفت، آسیب به برگهای درخت میشود.
کنه: آفت کنه با تاثیر بر روی برگهای درختان پسته و تغییر رنگ برگها به سبز تیره و سپس چرمی شدن برگها، باعث بروز آسیبهای جدی به درختان پسته به خصوص در مراحل رشد رویشی و ظهور برگها میشود.
شپشک پسته: این آفت که اندازه بزرگتری نسبت به سایر آفات دارد، عموما بر روی برگها یا شاخهها قابل مشاهده است و علاوه بر آسیبهای شدید برگی باعث میشود دانههای پسته پوک و یا نیم پر ( نیم مغز ) شوند.
پروانه چوبخوار درخت پسته: به آفت کرمانیا نیز معروف است و از مخربترین آفات درختان پسته محسوب میشود. کرمانیا با تغذیه از سرشاخهها موجب از بین رفتن کل خوشه و در نهایت شاخههای درخت پسته میشود.
سوسک سرشاخه خوار پسته: این سوسک با نام سیسکو معروف است. تاثیرگذاری این آفت به حدی مخرب است که در صورت بروز و شیوع به طور کلی باردهی درخت را از بین برده و عملا محصولی از درخت به بار نمینشیند. همانگونه که از اسم این آفت مشخص است از سرشاخههای درختان پسته تغذیه خود را شروع کرده و با ایجاد کانالهایی در داخل شاخهها تمام شیره درخت را مکیده و در نهایت شاخه را کاملا خشک میکند.
شته درخت پسته: نقطه اثر شتهها در درختان پسته برگها هستند. شتهها عامل بروز عارضه گال و تولید عسلک در درختان پسته میشوند. تغییر رنگ لبههای برگها به قرمز و آسیب برگی و کاهش محصول و عملکرد از خسارات این آفت است.
با توجه به تنوع و تعداد و پراکندگی زیاد آفات و بیماریهای پسته و عوامل مختلف موثر در این امر، شناسایی به موقع و پیشگیری از شیوع آفات در باغات پسته اهمیت ویژهای دارد. با توجه به آسیب زننده بودن استفاده زیاد و بی رویه از سموم و آفت کشهای شیمیایی و تاثیرات مخرب آنها در محیط زیست. توجه به روشهای نوین و تلفیقی کنترل آفات و بیماریها از اهمیت بالایی برخوردار است. در این بین استفاده از کودهای آلی مایع غنی شده شرکت رویش سبز به علت وجود ترکیبات گوگردی که سبب کنترل و خنثی کردن اثرات مخرب آفات میشود، شایان توجه بوده و میتوان از اثرات مثبت این کودهای آلی در موضوع کنترل آفات و بیماریها استفاده کرد.
انواع رقمهای پسته
از مهمترین ارقام تجاری پسته ایران میتوان پسته اکبری، پسته خنجری، پسته کله قوچی، پسته احمدآقایی، پسته فندقی یا اوحدی و …… را نام برد. کشور ایران از دیرباز از پیشگامان کشت پسته در جهان بوده و همه ساله سهم قابل توجهی در صادرات این محصول ارزشمند به سایر کشورهای جهان دارد.
این دانه ارزشمند علاوه بر ارزش غذایی بالایی که دارد، فواید بسیاری را برای بدن به دنبال دارد از جمله آن میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
بهبود سلامت قلب، کنترل فشار خون، کاهش کلسترول مضر خون، تقویت و سلامت چشم، تقویت قوای جنسی مردان، کنترل وزن و کمک به رژیمهای کاهش وزن، کمک به بهبود دیابت، ضد التهاب، تقویت سیستم ایمنی بدن و….. .
منابع:
- اسماعيل پور، ع. 1378. بررسي و مقايسه 28 رقم پسته در شرايط اقليمي رفسنجان. طرح تحقیقاتی موسسه تحقيقات پسته کشور. ص. 58-74.
آمارنامه کشاورزی. 1394. وزارت جهاد کشاورزی. معاونت برنامه ریزی و اقتصادی. مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات. جلد سوم. محصولات باغی. ص. 25-24.
- رزیان، شیما و پاک کیش، زهرا. 1397. نقش کودهای آلی در افزایش عملکرد پسته. دومین همایش ملی پسته ایران. دانشگاه ولیعصر رفسنجان. شهریور ماه 1397